De Sebatiaankerk van Bierum. Rijksmonument nr. 9465. Foto: Gouwenaar, Wikipedia, 5 juli 2007.
Licentie: Public Domain.
De Sebastiaankerk is een op een wierde staand romanogotisch kerkgebouw in het dorp Bierum in de gemeente Delfzijl, gebouwd in de eerste kwart van de 13e eeuw, vermoedelijk ter vervanging van een houten gebouw. De kerk valt op door de enorme steunbeer, die tegen de torenwand is gebouwd om verzakking te voorkomen. De Sebastiaankerk bezit als enige kerk in Groningen een compleet (gereduceerd) westwerk. Compleet wil in dit verband zeggen dat de toren met zijn zijvleugels een afzonderlijk bouwelement vormt waarvan de zijmuren aansluiten op het schip. Op de verdieping bevindt zich een kapel. De kerk valt op door de enorme steunbeer die de toren uit 1200 steunt. Het is niet bekend wanneer deze steunbeer is aangebouwd.
De buitenkant van de kerk met de rondbogige spaarvelden en rondboogfriezen is vooral romaans. De binnenkant met meloenvormige koepelgewelven en baksteenimitatie laatromaans. Elk koepelgewelf heeft versierde ribben die in de top rozetten vormen. De velden tussen de ribben zijn gedecoreerd met baksteenmotieven. De 13e eeuwse kerk is gebouwd in de overgangsperiode van de romaanse naar de laatromaanse kerkbouw. Op de gewelven bevinden zich afbeeldingen van Christus, Catharina met het rad, Sebastiaan (de derde-eeuwse martelaar waarnaar de kerk vernoemd is) en Maria met kind. Deze schilderingen hebben eeuwenlang verstopt gezeten onder een kalklaag en zijn na restauraties weer tevoorschijn gekomen.
Het schip
Het schip van de kerk is in eerste aanleg niet groter geweest dan tot aan de treden naar het koor. Daarvoor bestaan twee aanwijzingen:
1. Waar de tweede luchter aan het plafond hangt, bevindt zich in de rozet een afbeelding van het Lam Gods. Dat bevindt zich in principe altijd boven het altaar. Samen met de inkleuring van de gewelven met baksteenpatronen, de oudste beschilderingen.
2. In het tweede gewelf ziet men ook een tweetal geschilderde figuren van wat latere datum, gelet op stijl en uitwerking:
a. De Heilige Sebastiaan. De naamgever van deze kerk is hier afgebeeld met een pijl in de hand. Deze Romeinse officier wordt om zijn geloof gedood door beschieting met pijlen. Het lijkt er op, dat Sebastiaan is geschilderd over een oudere schildering. We zien het lijf van een katachtige. Christus wordt wel afgebeeld als panter strijdend tegen een draak (de duivel).
b. Een Paus. Algemeen wordt aangenomen, dat hier Paus Gregorius de Grote (650 nChr.) wordt bedoeld. Er gaan ook stemmen op hier Paus Fabianus (250 na Chr.) te zien. Beide pausen worden traditiegetrouw afgebeeld met de pauselijke tiara. Hier heeft de paus een staf met een herkruist kruis (geen Jeruzalemkruis). Gregorius de Grote wordt meestal afgebeeld met een patriarchaal of pauselijk kruis. Fabianus en Sebastianus delen dezelfde naamdag. Ook deze Paus was een z.g. Pestheilige.
3. In de Noordwand zien we een deurtje, waarachter zich een nis bevindt en een oculus (Latijn voor ‘oog’), of ook wel een hagioscoop genoemd. Dit sacramentshuisje of sacramentsnis heeft gediend om er de monstrans met de geconsacreerde hostie (het lichaam van Christus) in te plaatsen. Men kan dan van buitenaf een blik werpen op het heilige, of zelfs van buitenaf de handelingen rond het altaar volgen. Men voldoet daarmee dan ook aan de godsdienstige verplichtingen voor die dag, zodat men gerust aan de arbeid kan gaan. Het deurtje is van niet te bepalenouderdom, vermoedelijk geplaatst om de ruw uitgehakte sacraments nis aan het oog te onttrekken. De afbeelding op het deurtje is voor meer uitleg vatbaar. Het kan een gestileerd gezicht zijn, maar men kan er ook een vogel in zien. In dat geval zou het een verwijzing naar de Heilige Geest zijn.
Het koor
Het koor dateert van voor 1350 en vervangt een kleine apsis. Het altaar is naar het koor verplaatst en een nieuw sacramentshuisje is in de noordwand aangebracht. Nu mooi afgewerkt met zandsteen en binnen een omlijsting. Vermoed wordt, dat er tot aan de Reformatie een mooi smeedijzeren hekwerk voor gezeten heeft.
Piscina
In het koor bevinden zich twee piscina’s. Een nis naast het preekgestoelte met een afvoer en er is een afvoer schuin onder de kansel. In een piscina wordt een waterbekken geplaatst, waarin de priester het vaatwerk voor de mis wast. Dat water, gewijd geworden, moet afvloeien op de aarde.
Schilderingen
De beschilderingen zijn vermoedelijk aangebracht door rondreizende monniken na voltooiing van de apsis.
1. Majestas Domini (Christus in Majesteit). In het midden Christus, gezeten op een gotische troon. Altijd afgebeeld met een lerende, of zegenende hand en één hand op een boek. In de vier hoeken de symbolen van de vier Evangelisten, de leeuw, het rund, de adelaar en de engel of menselijke gestalte.
2. Maria met het Christuskind. Aan de zuidkant is een afbeelding van Maria Hemelkoningin, gezeten op een troon, te zien. Met in de hand een ‘rijksappel’ (symbool van koningschap). Het Christuskind heeft de scepter in de hand (symbool van uitvoerende macht).
3. De Heilige Catharina van Alexandrië. Aan de noordkant is een afbeelding van Catharina van Alexandrië met een rad in de hand te zien. Catharina, dochter van een hooggeplaatste Romeinse functionaris (in de Middeleeuwen synoniem met de status van een prinses) wordt voor haar geloof gemarteld op het rad en vervolgens onthoofd. Catharina van Alexandrië is een belangrijke beschermheilige tegen de pest (de Zwarte Dood grijpt in de jaren 1347/1349 voor de eerste keer verwoestend om zich heen in Europa).
4. De kroning van Maria door Christus. Aan de achterzijde van het koorgewelf bevindt zich nog een afbeelding van de Verheerlijkte Christus die zijn moeder Maria kroont tot hemelkoningin.
5. Versieringen. De overige beschilderingen zijn versieringen zonder betekenis. Ook wel drôlerieën genoemd
6. Wijdingskruisen. In het koor bevinden zich nog drie wijdingskruisen. Eén naast de sacramentsnis, één aan de zuidkant en één net achter de herenbank. Deze kruisen zijn aangebracht nadat de bisschop (of zijn vervanger) de kerk heeft gewijd door op twaalf plaatsen de kerk te zegenen met de wijkwast. Op die plaatsen zijn de wijdingskruisen aangebracht. Het getal ‘twaalf’ verwijst naar de twaalf apostelen en/of de twaalf stammen van Israël.
Reductie van Groningen
In 1594 wordt Groningen bevrijd van Spaanse heerschappij. Daarmee gaat het laatste Gewest van De Nederlanden massaal over op het Protestantisme. De kerken worden ontdaan van ‘paapse’ invloeden. Daarmee verdwijnen alle schilderingen onder een kalklaag. Bij de restauratie van 1948/1950 is niet alleen alle aanzienlijke oorlogsschade hersteld, maar is ook de kalklaag verwijderd.
Preekstoel
De preekstoel dateert uit 1650 en is getooid geweest met koperbeslag, te oordelen naar de spijkergaatjes in het houtsnijwerk. Onder de kansel bevindt zich een dragende mannenfiguur, een z.g. atlant. Oorspronkelijk heeft het preekgestoelte aan de zuidwand gehangen. Bij de restauratie in de vorige eeuw is de kansel in het koor geplaatst.
Grafkelder
Het koor biedt een laatste rustplaats aan een vijftal adellijke lieden. In de vloer zijn nog grafzerken te vinden. In de 18e-eeuw worden de bewoners van de borg begraven in de Nicolaaskerk te Appingedam. De grafkelder in niet toegankelijk!
In de kerk zijn enkele opvallende schilderingen te zien, onder meer:
1. Sebastiaan, de beschermheilige van de kerk is afgebeeld in ridderuitmonstering met een pijl in zijn rechterhand.
2. Links naast Sebastiaan staat paus Gregorius de Grote met in zijn rechterhand een boek en in zijn linkerhand een staf.
3. In het koor is een afbeelding te zien van de heilige Catharina met folterrad, de tronende Christus (Majestas Domini) en Maria met Christuskind (van links naar rechts).
In het interieur bevindt zich een doopvont van Bentheimer zandsteen uit de 13e eeuw, die oorspronkelijk in de later afgebroken kerk van Toornwerd heeft gestaan.
De preekstoel dateert uit 1650 en is na aanpassingen in 1950 in het koor geplaatst. De herenbank, met wapens van de bewoners van de borg Luinga, dateert eveneens uit de 17e eeuw.
Een piscina is nog compleet aanwezig. De kerk is in het bezit van twee rouwborden. Het grootste rouwbord - voor Warmolt van Maneil (†1765) - hangt aan de noordwand.
Het kerkorgel is in 1792 vervaardigd door de orgelbouwers Heinrich Hermann Freytag en Frans Casper Snitger.
Het is geschonken door baron C. van Maneil en zijn vrouw J.P. Alberda van Bloemersma, bewoners van de borg Luinga die tot 1825 vlak achter de kerk heeft gestaand.
Het orgel is na de Tweede Wereldoorlog gerestaureerd door Mense Ruiter.
De kerk, die in de Tweede Wereldoorlog veel te lijden heeft gehad onder het oorlogsgeweld, is in de jaren na de bevrijding gerestaureerd. De kerk is erkend als een rijksmonument en is thans in het bezit van de SOGK.
Orgel
Het orgel is gebouwd door: Heinrich Hermann Freytag en Franz Caspar Schnitger jr. (1792/1792).
Wijzingen en restauraties zijn verricht door Hendrik Vegter (1932), Mense Ruiter (1953), Mense Ruiter (1982).
Na de oplevering heeft de organist J.H. Tammen uit Groningen het werk gekeurd. Het is ongewijzigd bewaard gebleven.
Bij onderhoudswerk door H. Vegter in 1932 zijn drie spaanbalgen vervangen door een magazijnbalg.
Na de Tweede Wereldoorlog heeft Mense Ruiter het instrument in 1953 hersteld wegens opgelopen schade door de instorting van een deel van het gewelf.
Tenslotte reviseert Ruiter het instrument in 1982, bij welke gelegenheid de temperatuur is gewijzigd in een 1/6-komma-stemming.
De voormalige eigenaar van de kerk, de Protestantse gemeente Bierum-Holwierde-Krewerd, maakt geregeld gebruik van de kerkgebouwen en hoopt dit ook in de toekomst te blijven doen. Verder worden de gebouwen ook gebruikt als rouw- en trouwlocatie.
Verdwenen tekst
Aan of bij het orgel heeft zich de volgende tekst bevonden:
DIT ORGEL, VERVAARDIGD DOOR DEN NAUWKEURIGEN KONSTARBEID VAN F. C. SNITGER EN H. H. FEITAG, DOOR DEN BEVOEGDEN KUNSTRECHTER J. H. TAMMEN, ORGANIST EN KLOKKENIST TE GRONINGEN ALS EEN PRONKJUWEEL VERKLAARD, EN DOOR DEN WELEERWAARDEN ZEERGELEERDEN HEER DEN HEERE A. FOLMER, PREDIKANT TE SPYK, GODE EN ZYNEN DIENST PLECHTIG TOEGEWYD DEN 20 SEPTEMBER 1792, IS DER BIERUMMER KERK GESCHONKEN DOOR DE GODSDIENSTIGE MILDDADIGHEID VAN DEN HEER EN VROUWE VAN DEZE PLAATS. CORNELIUS BARON VAN MANEIL, HEER VAN BIERUM EN ONDERHOORIGE DORPEN, GENERAAL MAJOOR VAN DE INFANTERIE, KOLONEL VAN EEN REGIMENT TE VOET TEN DIENSTE VAN DEN STAAT DER VEREENIGDE NEDERLANDEN, KOMMANDANT DER TROUPES IN DE PROVINCIE VAN STADT EN LANDE, IN WEDDE EN WESTERWOLDINGERLAND, ALSMEDE DE FORTERESSEN DELFZYL, LANGEAKKERSC:HANS, BELLINGEWOLDERSCHANS EN DE BOURTANGE, KOMMANDEUR DER STADT GRONINGEN, ENZ. ENZ. JOSINA PETRONELLA BARONESSE VAN MANEIL GEBOREN ALBERDA VAN BLOEMERSMA, VROUWE VAN BIERUM EN ONDERHOORIGE DORPEN. ENZ. ENZ.
N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: RAG, Genealogische verzameling, nr. 103. GDW, blz. 217, nr. [955].
Datum overlijden: 24-10-1653. Grafaanduiding: koor 2
Grafschrift:
Anno 1653 den 24 Octobr. is in den Heeren gerustet die E. E. Abel van Berum wiens Siele Godt genadich zij.
Typografie:
schrijfletter, letter verdiept, verheven. Iconografie: wapen met twee schilden, helm en helmdeken. Linker schild drie rozen en in het midden een zespuntige ster (van Berum). Rechter schild naar links klimmende leeuw (Thedema ?). Helmteken vlucht met roos (van Berum). Zerk: hardsteen Afmetingen zerk: (l x b) 170 x 90 Type graf: liggende steen.
Op de naastgelegen zerk van Jeyle Thedema staat op haar wapen een naar rechts klimmende leeuw met een klem om de linker poot. Mogelijk is het wapen met de naar links klimmende leeuw van een andere familie.
Asinga Swier Clant
Geboortedatum: xx-xx-1633 Datum overlijden: 02-11-1665. Grafaanduiding: koor 1
Grafschrift:
Anno 1665 den 2 Novemb is Seer Christelijck in den Heere gerust de Hoogh Eed. Heer Asinga Swier Clant in 't 37 jaer sijns ouderdoms.
Typografie:
schrijfletter Letter verdiept, verheven. Iconografie: wapen met helm met kroon en helmdeken. Schild schuine balk met rechtopstaande vissen (Clant). Helmteken draak met op de vleugels schuine balk met rechtopstaande vissen (Clant) Zerk: hardsteen Afmetingen zerk: (l x b) 200 x 120 Type graf: liggende steen.
Jeye Thedema
Datum overlijden: 07-08-1606. Grafaanduiding: koor 3
Randschrift:
ANNO 1606 DEN 7 AUGUSTI IS IN DEN HEREN GERUSTET DE EDELE EHRENTRICHE JEYE THEDEMA VROUWE THO BERUM WIENS SIELE GODT GENEDICH SIJ
Typografie:
Latijns schrift met schreef, letter verdiept, verheven. Iconografie: Wapen met twee schilden helm en helmdeken. Linker schild naar rechts klimmende leeuw met klem om linkerpoot (Thedema). Rechter schild gedeeld: links onleesbaar, rechts een dwarsbalk (Tamminga). Helmteken een klimmende leeuw met klem om linker poot (Thedema). Zerk: hardsteen Afmetingen zerk: (l x b) 200 x 90 Type graf: liggende steen.
Op de naast gelegen zerk van Abel Berum staat ook het wapen van Thedema maar in spiegelbeeld en zonder klem om de poot. Mogelijk is daar toch spake van een ander familiewapen.
Zij is de echtgenote geweest van Remmert van Berum.
Volgens de Groninger Gedenkwaardigheden van Pathuis/Redmer Alma zijn ook de drie volgende grafzerken nog in de kerk te zien, zelf heb ik dat (nog) niet kunnen bevestigen:
IN DEN JAREN ONS HERN XV EN XXXIX, DEM XIISTEN DACH AUGUSTI, DOE STORF DYE ERBAR WYLLEM UBBENA, KANSELAR TO OESTRESLANDT. DEM GODT GHENADYCH
Wapen:
Ubbena, doch zonder snijlijn. Helmteken: een pauwenstaart. Wapens in de hoeken: 1 en IV Ubbena, doch zonder snijlijn. II en III Coninck of Van Ballen.
N.B. Weduwnaar van Ave Coninck genaamd Van Ballen. Zie: NLW, 1943, k 127; 1967 k. 127. GDW, blz. 101, nr. [296].
ANNO DOMINI DUSENT VYF HUNDERT UND VIERREN VYFTYCH START DE ERBAER REMMERT VAN BERUM, HOEVELINCK, AM DAGE PAULUS BEKERINGE, DEM GODT GENADICH.
Wapen en helmteken:
Van Berum.
Kwartieren:
I Van Berum. II Ubbena, doch zonder snijlijn. III twee tegen elkaar klimmende halve leeuwen [Barnda?]. IV Coninck of Van Ballen. Hij is de echtgenoot geweest van Jehe Thedema (zie boven),
N.B. Sterfdag 25 januari 1554, man van Houwe Ubbena. Zie: NLW, 1967, k. 127.102; GDW, blz. 101, nr. [297].
AN ... [9]0 ... GERUSTET TIARCK BRUNTS, DES SEELE GODT GENEDICH SI.
Zie Gruoninga 39 (1994) 172. GDW, blz. 102, nr. [298].
Het doopvont in het koor is van Bentheimer zandsteen en minstens zo oud als de kerk zelf.
Het doopvont heeft niet altijd in deze kerk gestaan. Het komt uit de kerk van Toornwerd bij Kantens.
Na de Reformatie zijn alle objecten die aan Katholieke tijd en herinneren uit de kerken verwijderd en gebruikt als object in tuinen van borgen, of als drinktrog voor het vee.
Dit doopvont zou naar verluid eeuwen in de tuin van een borg van Middelstum hebben gestaan. Dit doopvont is in bruikleen gegeven door het Groninger Museum.
Herenbanken
De herenbanken in het koor hebben plaats geboden aan de bewoners van de Luingaborg. De oudste, tegen de noordwand, is van de familie Van Berum geweest. Deze familie sterft in 1733 uit in mannelijke lijn met de dood van Onno Joachim van Berum, in de volksmond ‘malle Jochem’ genoemd.
De bank aan de zuidwand heeft toebehoord toe aan de familie Van Maneil. Warmoldus van Maneil is rijk geworden in ‘Indië’. In 1750 koopt hij samen met zijn vrouw Sara Verdion op een veiling te Groningen de Luingaborg. Zijn broer Cornelis van Maneil erft de Borg in 1765, samen met zijn vrouw Josina Alberda van Bloemersma. De Herenbank is gesierd met de wapens van de families Van Maneil en Alberda.
Op de plaats waar de herenbank van Van Maneil nu staat, heeft zich tot de restauratie van 1948/1950 een toegangsdeur bevonden voor de bewoners van de Borg. Het gewone volk kwam binnen door een deur in de laatste nis. Deze is nog buiten in de muur te zien. Het echtpaar Van Maneil/ Alberda heeft vier dochters gehad. Slechts één van hen trouwt. Dat gaat in die tijd niet zomaar. Zij zou geschaakt zijn door haar toekomstige echtgenoot Baron Hugenpoth tot den Berenclcauw uit Emmerich.
Het wandelpad door het plaatselijke park, in de volksmond ‘Het Laangbos’ genoemd is als herinnering aan die gebeurtenis het ‘Freulelaantje’ genoemd. Een ruitvormig bord in het koor herinnert ook nog aan deze gebeurtenis. De Borg is na de dood van mevrouw Van Maneil in 1811 verkocht en afgebroken in 1824.
Meer over het orgel
Het orgel is een balustrade-orgel en dateert uit 1792 en is gebouwd door Heinrich Hermann Freytag en Frans Casper Schnitger jr. (kleinzoon van de beroemde orgelbouwer Arp Schnitger). Dit orgel heeft nog een barokstemming en is het eerste orgel in Groningen met een zijklavier. Het orgel is geschonken door Cornelis van Maneil en Josina Alberda van Bloemersma, zoals ook in het Latijn op de balustrade is vermeld:
Links:
Religiones Amore Ardens Maneila Virtus Me Bierumana Posuit Aede Sacrum Deo
Gedreven door grote godsdienstijver heeft de deugdzame Maneil mij in de kerk te Bierum geplaatst. Gode geheiligd.
Rechts:
Cum Consorte Toricentis Decus Alberdanae me Bierumana Positum In Aede Vovit Deo.
Met zijn echtgenote, het sieraad der Alberda’s heeft mij in de kerk van Bierum geplaatst. Gode gewijd.
Wapens:
Rechts: Van Maneil. Links: Alberda. N.B. Cornelis van Maneil, overleden Groningen 13 augustus 1799, gehuwd Groningen 21 april 1769 Josina Petronella Alberda, overleden Groningen 9 mei 1810. Zie: NLW, 1925, k. 110. GDW, blz. 217, nr. [954].
Het rouwbord van Warmold van Maeil is een laatbarok monument ter nagedachtenis aan de Heer van Bierum en omliggende dorpen. Naast allerlei grafsymboliek en een rouwkleed in hout uitgevoerd, zijn onder het wapen van Van Maneil in een kader al zijn titels, heerlijkheden en functies opgesomd.
De rijen wapens aan de zijkanten maken zijn afstamming in vrouwelijke lijn aanschouwelijk.
Een rouwbord is oorspronkelijk bedoeld om het overlijden van een borgheer of – vrouwe bekend te maken. Het wordt voor dat doel aan de poort of het hek van de borg gehangen. Het rouwbord wordt vervolgens meegevoerd bij de begrafenis en later als aandenken in de kerk gehangen. Dit rouwbord is meer een monument voor de overledene.
Verder is er nog een rouwbord van Onno Joachim van Berum (1679-1733). Sinds de laatste restauratie hangt het Rouwbord van de laatste mannelijke Van Berum, in laat classicistische stijl uitgevoerd, in het ‘Gereduceerd Westwerk’.
Volgens Groninger Gedenkwaardigheden Pathuis/Redmer Alma zijn er meer rouwborden in het bezit van de kerk dan eerder is aangegeven. Wel lezen we dat een tweetal in ieder geval niet meer aanwezig zijn in de kerk, maar verdwenen.
DIE XVIII [UNIT MDCCLXV OBIIT, AETATIS SUAE LII, MENSES V, DIES IV, DEN HOOGWELGEBOOREN HEER WARMOLT BARON VAN MANEIL, HEERE VAN DEN HUISE LUINGA EN BIERUM, TOT LOSDORP, GODLINSE, SPYK, LEERMENS, ENUM, ZEERYP, 'T ZANT EN OOSTERWAAR CUM ANNEXIS JONKER EN HOVELING, WEEGENS DE PROVINTIE STADT EN LANDE RAAT TER ADMIRALITEIT, REESIDEERENDE TOT AMSTERDAM ETC. ETC. ETC.
Wapen:
Van Maneil.
Helmteken:
boven twee rijen van drie rode struisveren, waarop een kroon rust, een vlucht van goud en rood, waartussen een zwart gevoerde rode hoed mei platte hol, brede rand en afhangende riemen en boven de hoed drie zwevende rode bollen.218 Dekkleden: rood en goud. Schildhouders: twee van elkaar afgewende aanziende gekroonde gouden leeuwen met gouden, geringde halsbanden over een zwarte kraag, de leeuwen losstaand en met de rug naar het schild gewend.
Kwartieren:
VAN MANEIL
VAN HARTLIEB GENENT WADSPORN
VAN ACKEMA
BRENDERN VAN WIEDERSTEIN
SCHAY
VAN HATZFELT
VAN AYTA
VAN KRANINGSPERG
N.B. Afgebeeld: MON, plaat XI, nr. 2. Jaartal eertijds geschilderd: MDCC:XV. b. Grafzerken GDW, blz. 217, nr. [963].
Welgeboren heer Bernhardt van Berum, heer op Luinga, Thedema en Heerma, der Vierbuiren, Noordwolde, Bedum, Onderwierum, Loppersum, Wirdum, 't Zandt, Leermens, Enum, Zecryp, Estrum, Ten Post jr. en hovelink, mede raadt ter Admiraliteit van Harlingen en schepper der drie Delfzylcn, obiit 25 december 1693, aetatis 57; mede aldaar begraven
Kwartieren
VAN BERUM
JARGES
UBBENA
UBBENA
THEDEMA
OMPTEDA
TAMMINGA
KONINC
N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: CVHH, blz. 119. GDW, blz. 217, nr. [960].
Welgeboren vrouw, mevrouw Wendela Cuneera van Berum geboren Ubbena, vrouw van Luinga, Thedema en Heerma, erfdochter van 't huis te Bunde, obiit den 2 meert 1695, aetatis 48; in de kerke tot Bierum begraven
Kwartieren
UBBENA
VAN WHAREN
LEWE
MIETS
HEUVEL
MOULERT
ASSCHENBERG
VAN DER CAMP
N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: CVHH, blz. 119. Weduwe van Berend van Berum. Zie: NLW, 1967, k. 129. OBS, blz. 79. GDW, blz. 217, nr. [961].
DE HOOGWELGEBOREN HEER DE HEER ONNO JOACHIM VAN BERUM, HEER OP LUININGA ETE. ETE. ETE. OBIIT DEN XVII OCTOBER MDCCXXXIII. AETATIS SUAE Llfll
Wapen:
Van Berum.
Schildhouders:
twee gouden leeuwen.
Kwartieren:
BERUM
JARGES
UBBENA
VAN WAERDEN
THEDEMA
OMPTEDA
VAN HUVEL
MOULART
UBBENA
UBBENA
LEWE
MIETS [2]
TAMMINGA
CONINCK
SSCHENBERG V
AAN DER CAMP [2]
N.B. Zie: NLW, 1943, k. 130. GDW, blz. 217, nr. [962].
ANNO 1606, DEN 7 AUGUSTI, IS IN DEN HEREN GERUSTET DE EDELE EHRENTRICHE JEYE THEDEMA, VROUWE THO BERUM, WIENS SELE GODT GENEDICH SY
Wapens:
Rechts: Thedema.
Links: Tamminga. Helmteken: Thedema. GDW, blz. 218, nr. [964].
ANNO 1649, DEN 28 AUGUSTUS, IS DEN EERBAREN JACOB PETERS TOE WATUM IN DEN HEERE GERUSTET, VERWACHTENDE EEN SALIGE OPSTANDINGE IN CHRISTO
Wapen:
Een omgewende geharnaste arm, houdend een zwaard schuinrechts.
Helmteken:
een uitkomende geharnaste arm houdend een zwaard. GDW, blz. 218, nr. [965].
DEN 10 OCTOBER ANNO 1652 IS JACOB PETERS, SOENE VAN DEN EERB. JAN JACOBS TOE WATUM IN DEN HEERE GERUSTET
Wapens:
Rechts: Een omgewende geharnaste arm, houdend een zwaard, vergezeld van drie sterren, 1 en 2., de bovenste ster tussen het zwaard en de elleboog.
Links: Drie palen, iedere paal op halve hoogte beladen met een mensengezicht [Van Laxten]. N.B. De beladen palen in wapen Van Laxten in bas relief gebeeldhouwd. Vergelijk: GDW, nr. 1969. GDW, blz. 218, nr. [966].
ANNO 1653, DEN 24 OCTOBRIS, IS IN DEN HEEREN GERUSTET DIE E.E. ABEL VAN BERUM, WIENS ZIELE GODT GENADIGH ZY
Wapens:
Rechts: Van Berum, Links: Thedema. Helmteken: Van Berum. GDW, blz. 218, nr. [967]
THEODORUS WIDMARIUS, OP NESTERLANT ANDERHALF JAER PASTOOR GEWEST ENDE TOT HAMSWERUM XVII JAER PASTOOR GEWEST ENDE OVER XXXVI JAREN PASTOOR HIER TOT BIERUM GEWEST, IN DEN HEEREN GERUST DEN XVI MAJUS INT JAER CHRISTI MDCLXV, SYNS OUDERDOMS LXXIX, VERWAGTENDIE DIE SALIGE OPSTANDINGE
N.B. Vrijwel onherkenbaar. Vermeld Jakobus Isebrandus Harkenroht. Oostfriesche oorsprongkelykheden. 2 dr. Groningen 1731. Blz. 461. GDW, blz. 218, nr. [968].
ANNO 1665, DEN 2 NOVEMB., IS SEER CHRISTELYCK IN DEN HEERE GERUST DE HOOGH EED. HEER ASINGA SWIER CLANT, IN 'T 37 JAER SYNS OUDERDOMS
Wapen en helmteken:
Clant.
Hij is de echtgenoot geweest van Hidda Onsta Huininga. Haar graf heb ik niet kunnen traceren (HH). Hijzelf ligt op het koor begraven
GDW, blz. 218, nr. [969].
ANNO 1774, DEN 20sr FEBR., IS DE EERSAME HARM CLASEN VEGTER, IN LEVEN HUISMAN TE WATUM EN OUDERLING DER GEREFORMEERDE GEMEENTE JESU CHRISTY TE BIERUM, IN 'T 61sTE JAAR SYNS OUDERDOMS OVERLEDEN, IN HOOP EN VERWAGTING EENER ZALIGE OPSTANDINGE DER DOODEN DOOR JESUM CHRISTUM
N.B. Naam VEGTER in kleinere letters. GDW, blz. 218, nr. [970].
ANNO 1791, DEN 26 FEBR., IS IN DEN HEERE GERUST DE EERSAME EISSE HARMS VECHTER IN DEN OUDERDOM VAN RUIM 42 JAREN, VERWAGTENDE EEN ZALIGE OPSTANDINGE. WAT IS DE MENSCH, O HEERE / ALS GY ZYN DAGEN TELDT / 'T ZY KORT OF LANG OF VEERE WANNEER DE DOOD HEM VELDT
GDW, blz. 219, nr. [971].
ANNO 1803, DEN 23STEN OCTOBER, 1S DE E. EERBARE FENJE EISES, WEDUWE VAN HARM KLASEN VEGTER, EN HEEFT 56 JAREN WOONAGTIG GEWEEST OP HOOGWATUM EN IS IN DEN HEERE GERUST IN 'T CASPEL BIERUM, VAN BINA 86 JAREN HARES OUDERDOMS OVERLEEDEN EN ZO WY HOPEN EEN ZALIGE OPSTANDINGE DER DOODEN ALLEEN DOOR JESUS CHRISTUS ONZEN HEERE
Wapen:
Gevierendeeld: I huismerk nr. 132; II huismerk nr. 133; III een klaverblad; IV een roos.
HIER RUST EEN STERVELING / DIE ZES EN TAGENTIG JAREN / IN S'WERELDS WISSELING / GODS GOEDHEID MOGT ERVAREN / BETREURD DOOR BIERUMS VOLK / ZONK 'T ZIELLOOS LYK HIER NEEDER / UW LIEFDE IMMANUEL / ZOO GODLYK GROOT EN TEEDER / WAS OOK HET UITZICHT VAN DEES VROUW HIER BENEDEN / HAAR HOPE ZY VERVULT/ IN 'T RYK VAN ZALIGHEDEN / WIL WANDELAAR BY UEESE ZERK / D'ALOUDE BRAAFHEID EREN / EN STERVEND OP UW WEG EEN ZALIG STERVEN LEEREN
GDW, blz. 219, nr. [972].
Gereduceerd westwerk
Het gereduceerd westwerk bevindt zich vanzelfsprekend aan de westzijde, altijd in de toren en is aan weerskanten daarvan uitgebouwd, met een ruimte op de eerste verdieping. Een westwerk is zeldzaam in onze streken. Oorspronkelijk is dit een kapelletje geweest, met drie doorgangen naar het schip van de kerk; één grote en twee kleinere aan weerskanten, met daarvoor een balkon, waarop de hoofdelingen hebben gezeten gedurende de mis. Twee doorgangen zijn bij de laatste restauratie gesloten. De overgebleven doorgang geeft toegang tot het orgel. Dit westwerk is in Reformatorische tijden gebruikt als consistorie. In deze ruimte staat ook het voormalige windwerk voor de klok. Aan de wand hangt de slinger. Tot 1970 heeft de koster elke dag de klok moeten opwinden.
De huidige entree is tot 1950 een kerker geweest. Het is in vroegere tijden gebruikelijk geweest onder de toren een enkele landloper of kwajongen op te sluiten.
Moet de rechter er aan te pas komen, dan wordt de schurk naar Appingedam gebracht en daar in de rechtbank berecht.
Er bestaat nog een afschrift van een gedicht, door een soldaat in 1870 op de muur geschreven, die zeer tegen zijn zin in dit cachot opgesloten heeft gezeten:
Staat wandlaar, staat en wilt niet lang vertoeven,
Hier wordt een braaf soldaat gelijk gesteld met boeven.
Een dief, een moordenaar, wordt ook in ’t hok gesmeten,
Maar krijgt nog op zijn tijd gekookt en warem eten.
Een bosje stroo, dat van de paarden is ve rtreden,
Dient mij tot canapé en rustplaats van mijn leden.
Al die zijn vader en zijn moeder heeft vermoord,
Zijn broertje in een kuil gesmoord,
Zijn zusje daarbij omgebracht,
En daarbij nog een maagd verkracht,
Al die van God noch zijn gebod wil weten,
Is nog te goed om hier soldaat te wezen.
J. Speer, 3e Reg. 1e Comp. 1870
Bron: Niet (meer) bekend.
Plaquette
Deze plaquette op de Sebastiaankerk herdenkt de inwoners van Bierum die zijn omgekomen in de Tweede Wereldoorlog.
Tekst op het Monument:
GEVALLEN VOOR HET VADERLAND
1940 - 1945
A.D. OMTA -Geb. 18-3-1879 - Overl. 9-9-1944
G. ELEMA - Geb. 4-6-1906 - Overl. 22-4-1945
H. VAN DIJKEN - Geb. 5-11-1919 - Overl. 22-4-1945
Bron: Niet (meer) bekend.
Heringebruikname Bierum
Op maandag 20 januari 2020 is de Sebastiaankerk in Bierum na een periode van restauratie en herstel van aardbevingsschade weer feestelijk in gebruik genomen.
De datum 20 januari 2020 is niet toevallig gekozen. Dit is de naamdag van de naamgever van deze kerk: Sint Sebastiaan.
De 13e-eeuwse kerk is een opvallende verschijning op een prachtig punt in het dorp, opvallend door de enorme steunbeer voor de toren. Deze is mogelijk al in de 15-eeuw aangebracht om de toren tegen verzakking te beschermen. In september 2014 is deze kerk samen met de kerk van Holwierde overgedragen naar de SOGK.
De renovatie heeft 300.000 euro gekost, waarvan 225.000 betaald is uit fondsen, waaronder 177.835 euro van het Rijk. De rest is betaald door de SOGK.
Bron: Niet (meer) bekend.
Klok
De klok uit 1710 is sinds 1943 niet meer in de toren van de kerk aanwezig. Het opschrift:
O. J. VAN BERUM, HEER OP LUINGA, COLLATOR TOT BERUM ETC., HEEFT DESE KLOCK LATEN VERG] ETEN TEN TYDE ALS FRANCISCUS BUINING PASTOR EN CLAES BARTELS VEGTER TOT WATUM KERCKVOGT WAREN. TITT( GOOSENS ME FUDIT ANNO 1710
Wapen:
Gevierendeeld: 1 Van Berum; II Ubbena; III Jarges; IV Van Wahren. Sedert 1943 niet meer aanwezig. GDW, blz. 215, nr. [951].
Avondmaalsbeker
ONNO JOACHIM VAN BERUM, HEER OP LUINGA TOT BERUM, MEDE GEDEPUTEERDE STAET VAN STADT EN LANDE, VEREERT DESE BEKER AEN DE KERCKE TOT BERUM IN DEN JAARE 1720, DEN 23 MARTI
Wapen:
Van Berum. Schildhouders: twee omziende leeuwen. GDW, blz. 217, nr. [958].
Schenkkan
Wapens:
Rechts: Malsem. Links: Verruci.
N.B. Zilveren deksel, afkomstig van kan van aardewerk. Reeds vermist e. 1915. Vermeld: APG, blz. 4. Toeschrijving onjuist omdat combinatie ondenkbaar is. In aanmerking komt: Rechts: Van Wahren. Links: Onbekend. GDW, blz. 217, nr. [959].
Voor verklaringen van specifieke woorden of afkortingen klik hier.
Bronnen:
- RTV Noord, 8 januari 2020, Elektrisch verwarmde voeten in gerestaureerde Sebastiaankerk in Bierum
Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorg-vuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.
Voor verklaringen van specifieke woorden of afkortingen
